Πάνω από τους μισούς υπουργούς Παιδείας τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν εξαγγείλει «διάλογο». Συνήθως, επιδιώκοντας να επιβάλουν προαποφασισμένες ρυθμίσεις, υιοθετώντας ενδεχομένως μικρές διορθώσεις. Κάποτε ούτε καν: ο νόμος Γιαννάκου έφερε τόσες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, ώστε μηδέ τους τεχνοκράτες υποστηρικτές του δεν ικανοποιεί.
Αλλάζει κάτι με το σημερινό διάλογο «από μηδενική βάση»; Πιστεύω ναι. Η κυβέρνηση δεν φαίνεται να θέλει κάτι καινούργιο, θέλει να κερδίσει χρόνο μέχρι τις ευρωεκλογές, χωρίς μείζονες αντιδράσεις από την εκπαιδευτική κοινότητα, ελπίζοντας συνάμα σε μια συναίνεση με την αξιωματική αντιπολίτευση, εκεί που υπάρχει ιδεολογική συγγένεια: ιδιωτικοποίηση και τεχνοκρατία. Με το μαλακό.
Πώς έτσι; Αφενός η παγκόσμια κρίση, που φρενάρει διεθνώς τη νεοφιλελεύθερη προέλαση, αφετέρου (κυρίως, νομίζω) η μαθητική εξέγερση του Δεκέμβρη έδειξαν ότι η τακτική του οδοστρωτήρα κινδύνευε να τινάξει τα πάντα στον αέρα. Εξού κι η αλλαγή υπουργού, εξού κι η αλλαγή στυλ.
Μηδενική βάση αλλά προκαθορισμένη ατζέντα: γενικώς περί αναβάθμισης του Λυκείου, ειδικώς εισαγωγικές και άσυλο. Για τα υπόλοιπα, και ιδίως τα πεπραγμένα της κυβέρνησης (νομοθετήματα, αναγνώριση Κολεγίων, υποχρηματοδότηση), ουδείς λόγος: τα κρύβουμε κάτω από το χαλί, όπως η γάτα τις ακαθαρσίες της. Για την ποιότητα των σπουδών, των προγραμμάτων, των βιβλίων, για τον φόρτο εργασίας, για τη σχολική αποτυχία, τίποτα.
Η ατζέντα δείχνει τον προβληματισμό της κυβέρνησης. Οποιος καλεί σε διάλογο, θέτει κάποια ερωτήματα προς απάντηση. Ερωτήματα καίρια ή αποπροσανατολιστικά; Ας το δούμε.
Θέμα πρώτο, το πανεπιστημιακό άσυλο. Ακριβέστερα, η καταστρατήγησή του, ενίοτε, από κάποιες περιθωριακές ομάδες, που το χρησιμοποιούν ως καταφύγιο, ως ορμητήριο για κλεφτοπόλεμο με την αστυνομία, μονοπωλώντας το χώρο και το λόγο. Παρακωλύοντας επομένως τη διεξαγωγή των μαθημάτων και τη διακίνηση των ιδεών με τις οποίες δεν συμφωνούν.
Είναι όμως θέμα Παιδείας αυτό; Οι ομάδες αυτές δημιουργούνται και αναπαράγονται από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η καταστολή είναι αναποτελεσματική: όσες φορές κι αν μπήκε η αστυνομία, δεν απέτρεψε την επανάληψη των φαινομένων σε πρώτη ευκαιρία. Ας αναρωτηθούν οι κρατούντες γιατί τροφοδοτούν το περιθώριο κάθε χρόνο με φουρνιές νέων που δεν περιμένουν τίποτε από την κοινωνία - σίγουρα το ανούσιο σχολείο παίζει ρόλο, αλλά δεν είναι ο μόνος παράγοντας.
Μη θίγετε το πανεπιστημιακό άσυλο. Οσο πιο δύσκολη είναι η περιφρούρησή του τόσο πιο πολύτιμο είναι.
Θέμα δεύτερο, το εξεταστικό. Διάφορες «τεχνικές» λύσεις διαφαίνονται: είτε ενσωμάτωση του φροντιστηρίου σε ένα ολοήμερο Λύκειο, είτε μετακύλιση των εισαγωγικών εξετάσεων στο πρώτο έτος των ΑΕΙ. Οι κίνδυνοι ορατοί: ακόμη μεγαλύτερη επιβάρυνση για τους μαθητές στην πρώτη περίπτωση, θριαμβευτική επικράτηση της παπαγαλίας στο πανεπιστήμιο (δηλαδή κατάργησή του στην ουσία) για τη δεύτερη. Κοινό χαρακτηριστικό: όλοι όσοι θέλουν να σπουδάσουν πρέπει να δώσουν εισαγωγικές.
Αποτελεί αυτό απεμπλοκή του Λυκείου από τις εισαγωγικές; Ή παράταση των φροντιστηρίων για ένα χρόνο ακόμη; Είναι αυτό απάντηση στην αγωνία της μαθητικής νεολαίας; Σίγουρα όχι.
Δώστε μας πίσω τον κλεμμένο χρόνο, ήταν το μήνυμα των παιδιών που ξεσηκώθηκαν θρηνώντας το συμμαθητή τους. Δεν ξεσηκώθηκαν για το αβέβαιο αύριο, για την εργασιακή ανασφάλεια, τα σκάνδαλα, την οικολογική καταστροφή - αυτά είναι ερμηνείες των ενηλίκων, είναι οι λόγοι για τους οποίους το ξέσπασμά τους βρήκε τόση απήχηση στις μεγαλύτερες ηλικίες. Ξεσηκώθηκαν για το ζοφερό σήμερα: δεν φτάνει που μας κλέβετε τη ζωή μας, μας σκοτώνετε κι από πάνω!
Ζητούν -ζητούμε- ένα άλλο σχολείο. Που θα προσφέρει στα παιδιά γνώσεις, κοινωνική ένταξη και φροντίδα. Οχι στη σημερινή αδιαφορία, όχι στην παπαγαλία και την ταξινόμηση: σκέψη θέλουμε, όχι εξαρτημένα αντανακλαστικά. Πολίτες, όχι ρομπότ.
Οσο διατηρούνται οι πανελλήνιες εισαγωγικές, το σύστημα θα παραμένει και θα χειροτερεύει. Εχουμε συνταιριάσει τον αδυσώπητο ανταγωνισμό με την «αντιαυταρχική» τάχατες εκπαίδευση,2 που στέλνει στο Γυμνάσιο μεγάλο ποσοστό λειτουργικά αναλφάβητων: εξυπνότατα δεκατετράχρονα παιδιά που δεν μπορούν να κάνουν μια περίληψη, που λύνουν την εξίσωση 3χ=6 φτύνοντας όλα τα δυνατά εξαγόμενα, 9, 18, 3, 2, κι όποιο πιάσει. Και τα ρίχνουμε όλα στο νερό, κι όσα δεν ξέρουν κολύμπι ας πνιγούν.
Αναβάθμιση του σχολείου σημαίνει κατάργηση των πανελληνίων εξετάσεων -όχι χρονική μετατόπισή τους- και αυτονόμηση του σχολείου. Με φροντίδα εναντίον της σχολικής αποτυχίας. Ενισχυτική διδασκαλία όχι για τους καλούς μαθητές αλλά για τους αδύναμους, ώστε το σχολείο να εξισορροπεί τις κοινωνικές ανισότητες στο μέτρο του δυνατού: δεν είναι αυτό τμήμα της αποστολής του;
Μετά το αναβαθμισμένο σχολείο, ας ακολουθεί είτε πανεπιστημιακή μόρφωση είτε επαγγελματική (κάτι που η Πολιτεία έχει τελείως αμελήσει), είτε άμεση ένταξη στην παραγωγή. Χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις. Με το απολυτήριο και μόνο. Ελεύθερη πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Η αύξηση του φοιτητικού πληθυσμού θα είναι σχετικά μικρή. Η χώρα έχει αρκετό επιστημονικό δυναμικό (οι σημερινοί υποψήφιοι λέκτορες μερικές φορές έχουν πλουσιότερο βιογραφικό από τους καθηγητές πριν σαράντα χρόνια) για να τους εκπαιδεύσει: χρειάζονται χρήματα για προσλήψεις και υποδομή, χρειάζεται ενίσχυση των επαρχιακών ΑΕΙ ώστε να αποκτήσουν κρίσιμη μάζα και να πάψουν να είναι ημιεπιστήμια (και κάποια απ' αυτά κλικοκρατούμενα). Και είναι προτιμότερο να διδάσκεις φοιτητές που ενδιαφέρονται, παρά φοιτητές που απλώς βρέθηκαν εκεί.
Μόνιμη αντίρρηση: Κι αν όλοι θέλουν να γίνουν γιατροί;
Απάντηση: Γιατί πρέπει όλοι να διαγωνίζονται επειδή κάποιοι (πολλοί) θέλουν να γίνουν γιατροί; Στις σχολές μεγάλης ζήτησης ας υπάρχει κάποια επιλογή κλειστού αριθμού, σε κάποια φάση, κι όσοι δε χωράν' ας πάνε αλλού ή ας ξαναδοκιμάσουν. Τεχνικές λύσεις υπάρχουν πολλές, ας κοιτάξουμε τι γίνεται σε άλλες χώρες, ας εμπνευστούμε κι ας προσαρμόσουμε στις δικές μας ανάγκες (ή ας αντιγράψουμε τυφλά, όπως συνήθως κάνουν οι κυβερνώντες κι οι τεχνοκράτες σύμβουλοί τους).
Αναβάθμιση της Παιδείας από την κορφή προς τα κάτω στερείται νοήματος. Χρειάζεται σχέδιο για όλη την εκπαιδευτική πυραμίδα, όχι ασπιρίνες: Σχέδιο μακρόπνοο, αλλά και μέτρα άμεσα.
Αμέσο μέλημα είναι η αναβάθμιση των ίδιων των εκπαιδευτικών, που σήμερα η Πολιτεία τούς σπρώχνει σε συμπληρωματικές εργασίες: ταξί, ιδιαίτερα, προγράμματα. Αναβάθμιση των αποδοχών τους αλλά και της κατάρτισης και της επιλογής τους.
Δύσκολο πράμα να διδάσκεις. Οπως ο ηθοποιός, έχεις κάθε μέρα ένα κοινό στο οποίο δίνεις παράσταση. Αλλά ενώ το κοινό του ηθοποιού πάει εθελοντικά στο θέατρο, το κοινό του δάσκαλου πάει υποχρεωτικά στην τάξη. Αλίμονο αν δεν του ξυπνήσει το ενδιαφέρον. Αλίμονο αν δεν αγαπάει τη δουλειά του - και τα παιδιά.
Μπορεί κανείς να γίνει ηθοποιός χωρίς να περάσει από ακρόαση; Απαντώντας σε γραπτές εξετάσεις και μόνον; Και μάλιστα σε ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής;
Βεβαίως. Ο κατεξοχήν ηθοποιός3, ο δάσκαλος, ο καθηγητής, αυτό κάνει. Μέσω ΑΣΕΠ.
Γιατί δεν θεσμοθετούμε τον ασκούμενο εκπαιδευτικό; Οπως για τους δικηγόρους ή τους γιατρούς. Οπως στη Γαλλία. Τρεις εβδομάδες στην τάξη παρακολουθώντας το μάθημα ενός έμπειρου δάσκαλου, μια εβδομάδα στον πίνακα να διδάσκει. Με παράλληλη παρακολούθηση θεωρητικών μαθημάτων κι εκπόνηση εργασίας. Με όφελος διπλό: και για τον νέο, αλλά και για τον παλιό, που θα 'χει ένα τρίτο μάτι στην τάξη, άμυνα στη ρουτίνα.
Ολα αυτά στο τραπέζι του διαλόγου -και άλλα πολλά. Πολύ αμφιβάλλω αν θα απασχολήσουν τα κυβερνητικά επιτελεία, παρά τις ενδεχομένως αγαθές προθέσεις4 ορισμένων. Μπορούν όμως (και πρέπει) να απασχολήσουν την εκπαιδευτική κοινότητα. Τόσο τους συγκροτημένους φορείς, όσο και πρωτοβουλιακές ομάδες. Δραστηριότητες που δεν γίνονται από τα πάνω μπορούν να γίνουν από τα κάτω. Θετική η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ελευθεροτυπίας για κριτική παρουσίαση των σχολικών βιβλίων: Μπορεί να συστηματοποιηθεί και να διευρυνθεί, από εκπαιδευτικούς, με τη δημιουργία μιας αντίστοιχης τράπεζας δεδομένων για όλα τα μαθήματα;
Δεν είναι καιρός για υπεκφυγές. Επείγει η ανατροπή δεκαετιών εφησυχασμού. Κι αν η κοινωνία των ενηλίκων δεν το κάνει οργανωμένα, θα το βρει από τα παιδιά της.
1. Ομότιτλο άρθρο είχε δημοσιευτεί στην «Ελευθεροτυπία» στις 22/1/2005, ως απάντηση σε συνέντευξη του Θάνου Βερέμη, νεοδιορισμένου τότε προέδρου του ΕΣΥΠ. Περιέχεται, με άλλα σχετικά άρθρα μου, στο βιβλίο μου Θέλουμε Παιδεία; (εκδόσεις Νήσος, Αθήνα, 2007).
2. Αντιαυταρχική εκπαίδευση δεν σημαίνει απλώς κατάργηση της τιμωρίας, αλλά αντικατάστασή της από θετικά κίνητρα, όπως η ευχαρίστηση και η περιέργεια του παιδιού.
3. Ο ποιών ήθος.
4. Η κόλαση με καλές προθέσεις είναι στρωμένη, κατά τον Πασκάλ.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 09/02/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου